تبادل
لینک هوشمند
معماری همان ساختمان نیست! این حرف کوچکی نیست. می‌ارزد بحث‌های مفصل‌تری با این بن‌مایه انجام شود. من علا‌قه‌مندم مصداق مشخصی از این گزاره را در حد وسع، طرح و باز کنم. مشهد، طبق آمار زیر دو میلیون نفر جمعیت دارد. شهر چندان شاخصی از نظر صنعتی یا کشاورزی هم نیست.
نه وسعت و عمق صنعت تبریز را دارد و نه غنای کشاورزی قزوین را. درست است که موطن معماری اصیل ایرانی است و سد‌ها و آب‌بند‌های معمارانه بیشماری دارد و مرکز معماری تیموری است و در مقابل مثلا اصفهان یا شیراز، تشخص خاصی ندارد اما مشهد یک ویژگی خاص دارد که آن را یگانه شهرهای ایران می‌کند. حرم امام رضا(ع) در مشهد و سیل عظیم زائران دل‌شیفته‌اش، مشهد را تبدیل به شهری یگانه کرده است. سالا‌نه، قریب به ۱۷ میلیون نفر به مشهد سفر می‌کنند. درصد غالب این مسافران به حرم می‌روند و زیارتی و درد دلی با آقا می‌کنند و با جانی سبک و آرام به دیارشان برمی‌گردند. این از این.
● حرم، بازار و زندگی
حرم حریم خود را داشت. حرم در میان انبوه خانه و بازار بود و نگین درخشانی بود در متن فرهنگ یگانه و یکپارچه مذهب و تجارت و حکومت. زائر گداخته‌جان حرم، در صحن می‌نشست، دعایی و استغاثه‌ای می‌کرد و درد دل خود با امام می‌گفت و سر آخر نمازی به نیت قبولی طاعات و پذیرش نیازش می‌خواند و می‌آمد بیرون. بیرون کجا؟ توی خیابان، میان ماشین و سر و صدا و بوق و دود؟ می‌آمد بیرون، کجا؟ تو صحرا؟ تو ویرانه‌های تاریخ؟ کجا؟
می‌آمد بیرون و می‌خورد به بازار و بازارک‌ها. بوی عطر و عود بازار و مقیاس انسانی و بسیار خودمانی ابعاد و تناسبات آن، بهترین فیلتر بود برای عبور از فضای تقدس حرم به زندگی عادی و شاید گناه‌آلود. حرم تقدس دارد، بازار آن تقدس را ندارد، ولی خیلی هم دور از تقدس نیست، بازار و کسب‌وکار در فرهنگ سنتی و مذهبی حریم خود را دارد. بازار محل اخوت اسلامی است (بود) و مکان اخوان‌الصفا. زائر پس از زیارت حرم، از این پاساژ می‌گذرد و وارد زندگی عادی می‌شود. در این بازار چه بسا که چیزی برای خرید نمی‌یابد، ولی همین رنگ‌های خودی و آدم‌های خودی‌تر و حرف‌ها و قسم‌های حضرت عباسی، نوعی فضای بینابینی ایجاد می‌کند تا زائر یک مرتبه به شلوغی و اغتشاش زندگی عادی پرت نشود.
ادامه مطلب
